Hội Xoan - nét văn hóa đặc sắc của mảnh đất Phú Thọ

Cứ vào mùng 7 tháng giêng hàng năm, người dân Phú Thọ lại nô nức đổ về làng Hương Nha, huyện Tam Thành, Phú Thọ để tham dự hội Xoan. Đây là lễ hội truyền thống của người dân Phú Thọ nhằm tưởng nhớ nữ tướng Xuân Nương, một nữ tướng thời Hai Bà Trưng đã có công đánh đuổi ngoại xâm phương Bắc.

Nguồn gốc của hội Xoan

Hội Xoan được tổ chức trong 3 ngày từ ngày mùng 7 cho đến mùng 10 tháng giêng âm lịch hàng năm tại xã Hương Nha, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. Nơi đây là quê Hương của nữ Tướng Xuân Nương - một trong những nữ tướng thời Hai Bà Trưng, người đã có công giúp Hai Bà Trưng đánh đuổi giặc ngoại xâm.

Theo dân gian tương tuyền, nữ tướng Xuân Nương là người xã Hương Nha, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. Bà là con gái duy nhất của Hùng Sát, vị thủ lĩnh châu Đại Man. Sau khi cha và anh trai bà bị quân Đông Hán giết chết. Để cứu nước và trả thù nhà bà đã liên kết với Thi Sách (chồng của Trưng Trắc) và vận động nhân dân cùng đứng lên chống lại chế độ cai trị của nhà Đông Hán. Sau khi giành chiến thắng, bà đầu quân cho Hai Bà Trưng. Sau này, khi quân Hán lại kéo sang đánh phá một lần nữa, sau hai ngày chiến đấu, khi sức cùng lực kiệt, vì không muốn binh sĩ nhụt chí nên đêm hôm bà một mình một ngựa đến một ngôi chùa ở Hương Nha thắp nhang cúng bái, rồi gieo mình xuống dòng sông Thao tử tiết.

Cảm động trước những hi sinh của nữ tướng  Xuân Nương và các nghĩa sĩ đã bỏ mình vì đất nước, người dân xã Hương Nha đã tổ chức hội Xoan hàng năm để tưởng niệm tới nữ tướng cũng như những công lao của bà cho đất nước.

Hội Xoan diễn ra như thế nào?

Sáng sớm ngày mùng 7 tháng giêng âm lịch, hàng trăm người dân trong làng sẽ tề tựu đông đủ để làm lễ cầu Xuân dâng Thành hoàng - đây là nghi lễ đầu tiên để bắt đầu hội Xoan. Lễ vật dâng thánh sẽ là lễ chay vô cùng đơn giản, củ mài và mật ong. 

Trong ngày hội, các phường hát thường tổ chức hát Xoan tại cửa đình để cầu mưa thuận gió hoà, mùa màng tươi tốt… Mỗi phường Xoan thường có từ 15 đến 18 người hoặc nhiều người hơn. Người đứng đầu mỗi phường xoan là trùm phường, đây là người có nhiều kinh nghiệm nhất. Các thành viên còn lại trong phường là trai gái đang ở độ tuổi thanh thiếu niên từ 16-18 tuổi, nam được gọi là kép, nữ gọi là đào. Trong hát Xoan, người nghệ sĩ sẽ kết hợp cả múa và hát cùng nhau, điệu múa uyển chuyển sẽ minh họa cho lời ca, tiếng hát. Điệu hát Xoan cũng rất phong phú từ hát, ngâm, nhóm đồng ca nữ, nhóm đồng ca nam, hay hát đối, hát đa thanh, hát đuổi, hát có lĩnh xướng và hát đối đáp; nam đố nữ giảng... Những giọng ca của Kép trang nghiêm, thong thả, vừa có những điệu dồn đuổi khỏe mạnh kết hợp với giọng hát của Đào mềm mại trữ tình mang đến một không gian âm nhạc truyền thống đặc sắc cho hội Xoan.

Giữ cửa đình là một tục lệ đặc trưng rất thú vị trong hát Xoan với ý nghĩa tránh sự tranh chấp và dẫm chân lên nhau giữa các phường Xoan. Theo tục lệ này, mỗi họ Xoan sẽ có số đình làng mà họ ấy giữ cửa, các họ Xoan khác không được tự do đến đình hát. Các phường Xoan sẽ cùng đi với nhau hát ở một cửa đình: Họ Phù Đức đi với họ Kim Đức, họ An Thái đi với họ Thét. Cũng có khi cả 4 họ Xoan cùng đi với nhau. Trong đó, phường nào giữ cửa đình sẽ có lợi thế riêng như: Trùm phường được dự lễ, đào Xoan được đi dưới gầm kiệu thánh khi rước, được múa khi tế lễ… 

Bên cạnh hát Xoan, trong hội Xoan còn có tục mổ trâu “nồi da xáo thịt”, người dân địa phương sẽ tái hiện lại sự tích năm vị tướng của vua Hùng nhờ sự giúp đỡ của thần sông mà thoát nạn,  sau khi thoát nạn 5 vị tướng này đã mổ thịt trâu, lấy da làm nồi nấu tế thần sông.

Vào mùng 10 tháng giêng (Âm lịch), hội Xoan còn diễn ra các hoạt động trình nghề ở bãi sông trước đình làng, dân làng sẽ tái hiện lại các hoạt động như: tát nước, cày, bừa, gieo mạ, con ngài tằm, bán bông... thu hút rất nhiều du khách tham gia.

Hội Xoan là một lễ hội truyền thống với nhiều hoạt động mang đậm nét văn hóa của người dân Phú Thọ như hát Xoan hay các trò chơi dân gian đặc sắc. Vì thế nếu bạn có cơ hội đến với mảnh đất Phú Thọ, đừng quên đến thăm hội Xoan vào ngày mùng 7 - 10 tháng Giêng hàng năm để có những trải nghiệm thú vị.

Trên đây là bài viết tổng hợp về Hội Xoan - nét văn hóa đặc sắc của mảnh đất Phú Thọ. Để xem thêm các bài viết khác về lễ hội như Lễ hội chùa Bái Đính, Lễ hội Chùa Hương, Hội Gò Đống Đa mời các bạn xem tại chủ đề “Lễ hội”, chuyên mục “Phong tục tập quán” hoặc để xem ngày hôm nay là ngày gì, có những lễ hội, những sự kiện nào đang diễn ra mời các bạn xem tại trang “Lịch vạn niên”.